«بی‌شناسنامه‌ها» عنوانی که بیشتر به داستان تخیلی می‌ماند، خصوصا وقتی می‌شنوی فردی به ۸۰ سالگی رسیده و هنوز شناسنامه ندارد، ولی این، واقعیت دردناک مناطقی از ایران است که افراد بسیاری را دربر می‌گیرد. کودکان بسیاری در مناطق مرزی بی‌شناسنامه زندگی می‌کنند و از هر حقوقی محروم مانده‌اند.
پرویز پرستوی، هنرمند و علیرضا خادم عضو اسبق تیم ملی کشتی ایران، روز ۷ اسفند ۱۳۹۹ با شرکت در نشست مجمع خیرین کشور، خواستار فعال شدن ظرفیت‌های حقوقی کشور برای حل معضل «بی‌شناسنامه‌ها» شدند، تا این پدیده باردیگر در سرفصل اخبار حوزه اجتماعی قرار گیرد.
به گزارش خبرگزاری تسنیم، پرویز پرستویی در این جلسه اظهار داشت: «شایسته نام جمهوری اسلامی نیست که برخی از شهروندانش بیش از ۸۰ سال بدون شناسنامه زندگی کرده باشند. ۸۰ سال بدون شناسنامه آن هم در خانواده‌هایی که ۸ تا ۱۰ عضو دارند، فاجعه است. یعنی معلوم نیست که فرزندان این خانواده با هم خواهر و برادر هستند و در جایی به ثبت نرسیده است. من هم به مانند آقای خادم از شما تقاضا می‌کنم توان حقوقی خود را به کار بندید و مشکل بی شناسنامه‌ها را حل کنید.» حبیب الله بوربور، رئیس هیئت مدیره مجمع خیرین کشور نیز در این نشست از راه‌ندازی ستادی برای پیگیری موضوع بی‌شناسنامه‌ها در مناطق مرزنشین خبر داد و گفت، تا آخر، این کار را در قوه قضاییه و مجلس و دولت پی خواهد گرفت.
بیش از ۴۰۰ هزار کودک بی‌شناسنامه داریم
اطلاعات دقیقی از آمار افراد بی‌شناسنامه وجود ندارد، ولی گفته می شود تعداد افراد بی‌شناسنامه به یک میلیون نفر نیز می‌رسد. مسعود رضایی عضو کمیسیون اجتماعی مجلس دهم پیشتر در گفتگویی با خبرگزاری خانه ملت گفته بود: «طبق شنیده‌ها یک میلیون بی‌شناسنامه در کشور وجود دارد، که بیش از ۴۰۰ هزار نفر، از این تعداد، کودک و ۴۵۰۰ نفر از آنها نیز در استان سیستان و بلوچستان زندگی می‌کنند.» به گفته این نماینده سابق مجلس شورای اسلامی، بی‌شناسنامه‌ها از تمامی امکانات عمومی و دولتی مانند حق بیمه، یارانه، انشعاب، برق، گاز و تلفن و دیگر امکانات بی‌بهره هستند. افراد بی‌شناسنامه به دلیل نداشتن هویت حتی از آموزش نیز محروم مانده و در این میان حتی ایرانی‌ها هم نمی‌توانند هویت ایرانی خود را اثبات کنند».
اعطای تابعیت از طریق مادر
بخشی از کودکان بی‌شناسنامه، کودکان متولد شده از مادر ایرانی و پدر غیرایرانی بودند. پیشتر جمهوری اسلامی به کودکان زیر ۱۸ سال که از مادر ایرانی و پدر غیرایرانی متولد می‌شدند شناسنامه و تابعیت ایران اعطا نمی‌کرد. حضور گسترده افغان‌ها در ایران و ازدواج با دختران ایرانی، در افزایش تعداد کودکان بی شناسنامه در ایران، موثر واقع شده بود. این معضل در مجلس دهم برطرف و نمایندگان مجلس رای به تصویب قانونی دادند که براساس آن، مادران ایرانی که همسر غیرایرانی دارند می‌توانند برای فرزندان خود تقاضای تابعیت کنند. این قانون در تاریخ ۱۰ مهر ۱۳۹۸ به تایید شورای نگهبان رسید و روز ۱۶ مهر همان سال توسط رئیس جمهور برای اجرا به وزارت کشور ابلاغ شد.
این قانون اگرچه بخشی از مشکل بی شناسنامه ها را حل کرد ولی این مشکل کماکان باقی است چراکه بی شناسنامه‌ها محدود به کودکان متولد از مادر ایرانی و پدر غیرایرانی نیستند. بلکه دو گروه دیگر شامل افرادی که به طور مورثی اقدام به تهیه شناسنامه نکرده اند و کودکانی که از ازدواج های غیررسمی و ثبت نشده متولد شده، نیز در برمی‌گیرد. خبرگزاری ایلنا در خصوص بی‌شناسنامه های موروثی می نویسد: «فاقدینِ شناسنامه موروثی، جمعیتِ گسترده‌ای هستند که البته به دلایل مختلف ازجمله؛ عدم ثبت تولد و مرگ این جمعیت و بی‌توجهیِ مسئولان، امکانِ ارائه‌ی آمارِ درست و دقیق را ندارند. فاقدینِ شناسنامه‌ی موروثی بیشتر از استان‌هایی چون سیستان و بلوچستان، کردستان، خوزستان و لرستان هستند.»
کودکان بی‌شناسنامه در حالی گفته می شود که از حق تحصیل هم محروم مانده‌اند، که مطابق قوانین بین‌المللی، دولت‌ها مکلف به ارائه خدمات آموزشی رایگان به کودکان هستند و حتی مکلف‌اند آموزش را برای کودکان الزامی کنند.
تلاش نهادهای مدنی برای حل معضل «بی‌شناسنامه‌ها» به نتیجه خواهد رسید، اگر این مساله به دغدغه‌ای ملی تبدیل شود. مداخله پرويز پرستویی و علیرضا خادم می‌تواند نقطه شروعی برای تبدیل مساله بی‌شناسنامه‌ها به مساله‌ای ملی باشد.
