از آنجا که به دلیل اعتراضات اخیر، احتمال بازداشت خیلی از هموطنان وجود دارد، لذا مطالب ذیل را از باب آگاهی مردم از حقوق شهروندی، به زبان ساده و به طور خلاصه خدمتتان عرض می‌کنم.
۱-اگر بازداشت شدید و تفهیم اتهام و تفهیم ادله راجع به شما انجام نشد، به این موضوع معترض شوید.
۲-برابر با قانون، بعد از بازداشت، باید تلفن در اختیار شما قرار گیرد تا به خانواده خود، موضوع بازداشت و محل آن را اطلاع دهید.
۳-شما حق دارید، درخواست کنید که وکیل دادگستری حداکثر یک ساعت با شما ملاقات داشته باشد و سپس حاضر به بازجویی شوید (حتی بدون نیاز به اینکه آن وکیل با شما قرارداد وکالت داشته باشد).
۴- اگر به سلول انفرادی اعزام شدید، بدانید که حق اعتراض خواهید داشت و سلول انفرادی مصداق شکنجه است؛ اظهاراتی که در زمان شکنجه اخذ می‌شود وجاهت قانونی ندارد.
۵- ممکن است سوال کنید، در این شرایط مگر کسی قانون را اجرا می کند؟! در پاسخ عرض می کنم بله درست است، احتمالا در این شرایط آشفته مواد قانونی توسط ضابطین، اجرا نخواهد شد؛ اما اگر این موارد اتفاق بیفتد و شما در صورت جلسه بازپرس، این نکات را قید کنید، در آینده که پرونده به دادگاه ارسال می شود و شما وکیل انتخاب‌می‌کنید، دست وکیل برای دفاع از شما بازتر خواهد بود.
۶- نکته مهمی راجع به وکلای دادگستری عرض کنم؛ ما در ایران دو نوع وکیل دادگستری داریم؛ وکلای دادگستری که نام آن ها در لیست مورد تایید رییس قوه قضاییه قرار گرفته و وکلایی که نام آنها در این لیست قید نشده؛ آن لیست، افراد محدودی را در بر می‌گیرد؛ در پرونده‌های امنیتی، در مرحله دادسرا، برابر با تبصره ذیل ماده ۴۸ قانون آیین دادرسی کیفری، متهم مجبور است که وکیل خود را از میان آن لیست انتخاب کند!
۷- به شما پیشنهاد می‌کنم ابدا از لیست مزبور وکیل انتخاب نکنید! وکیل باید مورد اعتماد موکلش باشد و نه آنکه مورد اعتماد رییس دستگاهی باشد که قرار است او را محاکمه کند! من و سایر همکارانم که در برخی از پرونده‌های سیاسی و امنیتی وکالت کرده‌ایم، جزء ليست مزبور نیستیم و لکه ننگ به اصطلاح وکیل تبصره ماده چهل و هشتی” بر پیشانی ما نیست! پس راهکار چیست؟ راهکار این است، در صورت جلسه بازپرسی بنویسید، از آنجا که تبصره ماده ۴۸ قانون آیین دادرسی کیفری، بر خلاف قانون اساسی است و حق آزادانه دسترسی به وکیل را از من سلب کرده، در نتیجه حاضر به دفاع نیستم و ضمن اینکه هیچ اتهامی را علیه خودم قبول ندارم، از “حق سکوت” خودم تا زمانی که بتوانم به وکیل تعیینی دسترسی داشته باشم، استفاده می‌کنم. هیچ کس نمی‌تواند به زور به شما بگوید باید حتما دفاع ماهیتی کنی! سکوت، حق شماست
۸- بازپرس کیست؟ قاضی که در مرحله دادسرا، کار تحقیقات و کشف جرم را انجام می‌دهد، بازپرس نامیدهمی‌شود. البته در دادسرا، برخی پرونده‌ها به قضات دیگری که دادیار نامیده می‌شوند نیز ارجاع می‌گردد.
۹- آیا بازپرس حکم صادر می‌کند؟ خیر بازپرس تحقیقات لازم را انجام می‌دهد، دستور جلب صادر می‌کند. برای اینکه متهم در دسترس باشد، قرار تامینی صادر کند و نهایتا اگر جرم از نظر او واقع شده باشد، قرار جلب به دادرسی صادر خواهد کرد و اگر دادستان با نظر بازپرس موافقت کند، بر اساس قرار بازپرس، کیفرخواست را تنظیم می‌کند و پرونده جهت رسیدگی به دادگاه ارجاع می‌شود. دادگاه وقت رسیدگی تعیین و پس از رسیدگی به کیفرخواست ممکن است حکم محکومیت یا برائت صادر کند. ضمنا اگر بازپرس در مرحله دادسرا، معتقد باشد که جرمی واقع نشده، قرار منع تعقیب صادر می‌کند و اگر دادستان موافقت کند، پرونده مختومه خواهد شد. (البته شقوق دیگری ممکن است اتفاق افتد که تا همین حد هم بدانید کافی است).
۱۰-اینکه گفتیم، بازپرس قرار تامینی صادر می‌کند یعنی چه؟ اگر ادله کافی برای توجه اتهام به متهم وجود داشته باشد، برای اینکه به متهم دسترسی وجود داشته باشد، مقام قضایی باید در اصطلاح قرار تامینی صادر کند. این قرار باید متناسب با جرم باشد. از جمله این قرارها، قرار بازداشت موقت، قرار وثیقه و قرار کفالت است. بازپرس حق ندارد بابت هر اتهامی، از قرار شدیدی همچون بازداشت موقت استفاده کند و اگر قرار بازداشت موقت شما را صادر کرد، اعتراض کنید.
۱۱-نکته خیلی خیلی مهم: گاها قرار بازداشت موقت صادرمی‌شود و متهم را به سلول انفرادی اعزام می‌کنند؛ برابر با قوانین و مقررات، سلول انفرادی مصداق بارز شکنجه است؛ محتمل است که بازجو (ضابط) نزد شما آمده و به شما بگوید، در این برگه آنچه من می‌گویم بنویس تا آزاد شوی! حتی ممکن است به شما بگوید، قاضی طبق نظر من با تو رفتار خواهد کرد. اگر حرف گوش کنی و هرچه می‌گویم بنویسی و امضا کنی آزادی والا حالا حالا ها مهمان ما هستی!
۱۲-اصلا به بازجو اعتماد نکنید؛ شاید بپرسید بازجو یا همان ضابط کیست که نباید به او اعتماد کنیم؟! در پرونده‌های امنیتی، سه ضابط مهم داریم؛ پلیس امنیت، وزارت اطلاعات، سازمان اطلاعات سپاه پاسداران؛ اغلب پرونده‌ها سهم وزارت و سازمان اطلاعات سپاه می شود. مگر اینکه تعداد بازداشتی ها به قدری زیاد باشد (مثل آبان ۹۸) که پلیس امنیت نیز بازجویی کند. والا همین که پلیس متهم را دستگیر می‌کند، ادامه کار را آن دو نهادی که عرض کردم، به دست می‌گیرند.
۱۳-بازجو با روان شما بازی خواهد کرد؛ مثلا اگر مقاومت کرده و حرفهای او را قبول نکنید، چند روز شما را به حال خودتان می‌گذارد تا در سلول انفرادی تنها بمانید؛ بعد از چند روز بازمی‌گردد! به شما می‌گوید، می‌نویسی یا برم؟! به شما می‌گوید اگر بروم، معلوم نیست دیگر کی بیایم! اغلب متهمین ابتدا مقاومت می‌کنند و نهایتا انقدر این بازی روانی ادامه می‌یابد که متهم بعد از مدتی دعا می‌کند که ضابط بازگردد و هرچه او خواست بنویسد تا از انفرادی خارج شود!
۱۴- بازجو شما را کتک نمی‌زند، اما کاری با روان شما می‌کند که از کتک خوردن بدتر است! گاها حتی ممکن است به شما گفته شود، اگر همکاری نکنی دستور بازداشت اعضای خانواده ات هم صادر می‌شود و حتی ممکن است فرضا برادر شما بازداشت شود! من پرونده‌ای داشتم که برادر موکلم را بازداشت کردند! وقتی خود موکلم بالاخره اقرار کرد، برای برادرش منع تعقیب صادر شد! معلوم است که برادر بی دلیل بازداشت شد که متهم اصلی اقرار کند. (کاش رییس قوه لااقل همین یک مورد را ورود می‌کرد و برخورد قانونی صورت می‌گرفت!)
۱۵-توصیه من به شما اصلا و ابدا به بازجو اعتماد نکنید؛ حتی اگر گفت خانواده ات را تک به تک می‌آورم؛ حتى اگر گفت کاری می‌کنم که شهادت و کشته شدن بزرگان نظام به گردنت بیفتد! حتی اگر گفت کاری می‌کنم پرونده جاسوسی برایت تشکیل شود! حتی اگر گفت اگر همکاری نکنی، کیفرخواست اعدام برایت صادر می‌شود و …
۱۶- برابر با قانون، ضابط زیر نظر و تحت دستور قاضی عمل می‌کند؛ ضابط حق دستور دادن به قاضی ندارد بلکه این قاضی است که به ضابط دستور می‌دهد. البته دیده شده برخی قضات، متاسفانه بالعکس عمل می‌کنند؛ اما الحق و الانصاف، هستند قضاتی که با شرف و شهامت خود، حیثیت دستگاه قضا را به باد نمی‌دهند و هیچ گاه تحت تاثیر ضابط قرار نمی‌گیرند و مستقل عمل می‌کنند.
۱۷- اگر تحمل کنید و زیر فشار روانی ضابط کم نیاورید، مجبور هستند که شما را مجددا نزد قاضی تحقیق (بازپرس) ببرند؛ به بازپرس بگویید که ضابط به شما چه گفته و چه قول و قرارهایی داده! در صورت جلسه هم قید کنید. این اظهارات شما بعدا خیلی به کار وکیلتان خواهد آمد. اگر ضابط گفته که باید اقرار کنی والا فلان و فلان خواهد شد، همه را به قاضی بگو و به این میزان اکتفا نکن! حتما در برگه تحقیق از متهم مطالب فوق را بنویس؛ ضمنا هیچ برگه‌ای را بدون مطالعه امضا نکن! حتی اگر قاضی برگه را جلوی شما قرار داد.
۱۸-شما حق سکوت دارید. پیشنهاد من این است، به دلیل اینکه از داشتن وکیل در مرحله دادسرا عملا محروم هستید، وارد دفاع ماهیتی نشوید. فقط سکوت کنید و صرفا ایرادات شکلی مثل عدم دسترسی به وکیل، بازداشت در سلول انفرادی، فشار ضابط و امثال ذلک را بنویسید و در ماهیت، فقط بگوید اتهام را قبول ندارم و به شرحی که قبلا گفتم، بگویید از حق سکوتم استفاده می کنم تا بتوانم طبق قانون اساسی از حق انتخاب آزادانه وکیل بهره‌مند شوم.
۱۹- اگر مواردی که عرض کردم برای شما پیش آمد و تصمیم گرفتید در برگه بازپرسی بنویسید، چند نکته را موقع نگارش رعایت کنید؛ اولا خودتان بنویسید و اجازه ندهید قاضی برایتان بنویسد؛ ثانیا در همه خطوط بنویسید؛ ثالثا اگر وسط سطر، نقطه گذاشتید، به سطر بعدی نروید، ادامه همان سطر بنویسید؛ اگر پاسختان تمام شده، بعد از نقطه علامت ضربدر درج کنید.
۲۰-ممکن است اتهام شما محاربه باشد؛ در اتهاماتی که مجازات آن اعدام یا حبس های طویل المدت است، اگر وکیل تعیینی معرفی نکنید، خود قاضی باید برای شما وکیل تسخیری تعیین کند. از آنجا که قبلا توضیح دادم، در مرحله دادسرا مجبورید که وکیل خود را از میان وکلای لیست مورد تایید رییس قوه انتخاب کنید، و شما هم به این موضوع تمکین نمی‌کنید، قاضی از میان آن لیست، خودش برای شما آن وکیل را معین می‌کند؛ با آن وکیل همکاری نکنید. فقط سکوت کنید. بعدا که پرونده به دادگاه آمد، وکیل تعیینی را آزادانه انتخاب کنید و به این صورت آن وکیل تسخیری عزل خواهد شد.
۲۱-البته در سایر پرونده‌ها، انتخاب وکیل اجباری نیست؛ به اغلب بازداشت شوندگان، اتهام “اجتماع و تبانی به قصد ارتکاب جرم علیه امنیت داخلی” تفهیم خواهد شد که مجازات آن دو تا پنج سال حبس است و بدین ترتیب، قانونا اگر وکیل انتخاب نکنید، قاضی تکلیفی برای تعیین وکیل تسخیری برای شما ندارد.
