پرسیارە دووەبارەبووەکان

پشتبەست بە ڕێکەوتننامەی مافەکانی منداڵان کە ڕێکەوتی ٧/٣/١٩٩٤ و بەپێی یاسای ژمارە٣ی ساڵی ١٩٩٤عێراق بووە ئەندام تیایدا، پارێزەران دەتوانن بەپێی بڕگەکانی ئەم ڕێکەوتننامەیە و لە چوارچێوەی کارکردنیان بۆ پارێزگاری کردن لە منداڵان و پاراستنی مافەکانیان ڕێگرتن لە هەر پێشێلکارییەک کە ڕووبەڕووی مافەکانیان دەکرێتەوە کار بەم ڕێکەوتننامەیە بکەن.

سەرەتا، بەڵگەنامەی نێودەوڵەتییەکان:
جاڕنامەی جیهانی مافەکانی مرۆڤ ی ساڵی ١٩٤٨
بەڵێننامەی تایبەت بە مافە ئابووری و کۆمەڵایەتی و فەرهەنگییەکانی ساڵی ١٩٩٦
ڕێکەوتننامەی مافەکانی منداڵانی ساڵی ١٩٨٩
بەڵگەنامە نیشتمانییەکان:
دەستووری هەمیشەیی عێراقی ساڵی ٢٠٠٥، ماددەکانی ٢٩ ، ٣٤، و ١٢٥
یاسای پاراستنی نەوجەوانانی ژمارە ٧٦ ی ساڵی ١٩٨٣
یاسای وەزارەتی پەروەردەی ژمارە ٢٢ی ساڵی٢٠١١ کە لە ڕێکەوتی ١٩/٩/٢٠١١ داد ەرکرا.

نەخێر، بە ڕادەی پێویست پاراستن بۆ منداڵ فەراهەم ناکات، هەروەها یاسای هەنووکەیی ڕەگەزنامە هیچ دەقێکی یاسای بە شێویەکی ڕوون و ئاشکرا لەخۆناگرێت کە ئاماژەبێت بە پێدانی مافی ڕيگەزنامەی عێراقی بە منداڵانی پەنابەر. بەڵام پێویستە لەسەر دامودەزگا حکومییەکان کە ڕێز لە مافەکانیان بگرن و بەپێی توانایان و هەروەها پەیوەست بە ئەرک و بەرپرسیارێتییە نێودەوڵەتییەکانی وڵاتی عێراق تەنانەت بەپێی پەیڕەو و بنەما بنچینەییاکنی شەریعەتی ئیسلامی وەک سەرچاوەی بنەڕەتی دەستووری عێراقی، پیداویستییەکانیان بۆ جێبەجێ بکەن.

ڕێکەوتننامەی تایبەت بە بارودۆخی پەنابەرانی ساڵی ١٩٥١
ڕێکەوتننامەی مافەکانی منداڵی ساڵی ١٩٨٩
ڕێکەوتننامەی نەهێشتنی کاری زۆرەملێ بۆ منداڵان
ڕێکەوتننامەی تایبەت بە کەمترین ئاستی تەمەنی کارکردنی ساڵی ١٩٧٣

بەڵێ، منداڵانی سەر بە کەمایەتییەکان خاوەنی هەمان مافی یەکسانن شانبەشانی منداڵانی تر، دەستووری هەمیشەیی عێراقی ساڵی ٢٠٠٥ جەختی لەسەر ئەمە کردووەتەوە و هەروەها بەڵێننامە و ڕێکەوتننامانی لە خوارەوەدا ناویان هاتووە بە هەمان شێوە باسی لە گرنگی مافی یەکسانی منداڵان کردووەتەوە:
ڕێکەوتننامەی تایبەت بە ڕێگرتن لە هەموو جۆرەکانی جیاکاری.
پرۆتۆکۆڵی بژاردەیی یەکەمی پاشکۆی ڕێکەوتننامەی مافەکانی منداڵان( بەکارهێنانی منداڵان و خستنەگەڕیان لە کاری لەشفرۆشیدا).
پرۆتۆکۆڵی بژاردەیی دووەم دەربارەی بەشداریپێکردن و تێوەگلاندنی منداڵان لە ململانێی سەربازیدا.
پڕۆتۆکۆڵی تایبەت بە ڕێگرتن و لەناوبردنی بازرگانیکردن بە مرۆڤ و لێپرسینەوە لە بەرپرسیارانی تاوانی بازرگانیکردنی بە مرۆڤەوە، بە تایبەت ژنان و منداڵان.

بەپێی دەستوور و ڕێکەوتننامەکان و هەروەها ئەو یاسا و ڕێسایانەی جێبەجێدەکرێن، وڵاتی عێراق بەرپرسیارە لە جێبەجێکردنی بنەمای یەکسانی لەبەردەم یاسا و جیاکاری نەکردن لە نێوان منداڵانی کەمایەتییە دینی و نەتەوەییەکاندا. ئەنجامدانی هەر جیاکارییەکی کارگێڕی بریتییە لە پێشیلکردنی یاسا و دەستووری عێراق پەیوەست بە منداڵان.

بەپێی ماددەی ١/٢١ لە یاسای کاری عێراقی ژمارە ٣٧ی ساڵی ٢٠١٥ ، منداڵی بەرکار ئەو منداڵەیە کە ١٥ ساڵی تەمەنی تەواو نەکردبێت.

ماددەی ٢٤ لە یاسای چاودێری نەوجەوانان:
یەکەم: نەجەوان یاخود منداڵێک بە بێلانە لەقەڵەم دەدرێت کاتێک:
ا: لە شوێنە گشتییەکاندا خەریکی سواڵکردن بێت، یاخود واپیشانبدات کە بریندارو نەخۆش و کەمئەندامە وەک ڕێگایەک بۆ فێڵکردن لە خەڵکی و بە ئامانجی ڕاکێشانی هەستوسۆزی جەماوەر و بۆ مەبەستی سواڵکردن.
ب: وەک گەڕۆکێک پیشەی بۆیاخکردن و فرۆشتنی جگەرە یاخود هەر پیشەیەکی تری هاوشێوە ئەنجام بدات کە ڕووبەڕووی تاوانکاری و خراپەکاری بکاتەوە، و تەمەنی لە ١٥ ساڵان کەمتر بێت.
ج: لانەیەک یان شوێنێکی نیشتەجێبوونی دیاریکراوی نەبێت یاخود لە شوێنە گشتییەکان ژیان بەسەر بەرێت.
د: ڕێکارێکی یاسایی نەبێت بۆ ژیان و گوزەرانی و چاودێر و بەخێوەکاری نەبێت.
هـ: بەبێ هۆیەکی دیاریکراو ماڵی باوانی یاخود شوێنی ژیانی جێهێشتبێت.
دووەم: منداڵ بە بێلانە و ماڵوحاڵ لەقەڵەم دەدرێت ئەگەر دوور لە باوانی/ بەخێوکارانی کاربکات یاخود پیشەیەکی هەبێت.

بەپێی یاسای چاودێری کەسانی خاوەنپێداویستی تایبەت ژمارە ٣٨ی ساڵی ٢٠١٣، منداڵانی خاوەن ئاستەنگی دەروونیی هەمان مافی یەکسانیان بۆ دەستەبەر دەکرێت، بەپێی یاساکە و لە ماددەی ژمارە ١دا هاتووە کە:” جیاکاری کردن و دوورخستنەوە و دەستبەسەرکردنی مرۆڤەکان بەهۆی کەمئەندامیان یاخود پێداویستی تایبەتیان دەبێتە هۆی زیانگەیاندن و داننەنان بە مافە بنچینەیەکانیان بەپێی یاسا و ڕێساکان کە جەخت لەسەر یەکسانی دەکەنەوە لە نێوان ئەندامانی کۆمەڵگە بێجیاکاری لەسەر بنەمای تەندروستیی. ” لە ماددەی ٢ی یاساکەدا هاتووە: ” یەکەم- دەستەبەرکردنی چاودێریی بۆ کەسانی خاوەنپێداویستی تایبەت و نەهێشتنی جیاکاری لەسەر بنەمای کەمئەندامێتی “. ” لەگەڵ ئەوەشدا، ئەنجامدانی جیاکاریی بەرامبەر کەسانی خاوەنپێداویستی تایبەت لەئارادایە، بە تایبەتی لە بوارەکانی پەروەردە و فێرکردن و تەندروستی”.

ماددەی ٢ لە دەستوری هەمیشەیی عێراقی ساڵی ٢٠٠٥ تا ڕادەیەک مافی منداڵان لە کەمایەتییە دینی و نەتەوەییەکان بە شێوەیەکی بەربار بە یەکسانی دەستەبەر دەکات کە دەقەکەی بەم شێوەیەیە: ” ئەم دەستوورە ناسنامەی ئیسلامی بۆ زۆرینەی گەلی عێراق دەسەبەر دەکات، هەروەها سەرجەمی مافە دینی و ئازادیی ئەندامانی کەمایەتییە دینییەکان و باوەڕیان دەستەبەر دەکات وەک مەسیحییەکان، یەزیدییەکان، سائیبیی و مەنداییەکان. هەروەها بەپێی ماددەی ١٤ کە دەقەکەی بریتییە لە:” گەلی عێراق یەکسانن لەبەردەم یاسادا بەبێ جیاکاری لەسەربنەمای ڕەگەز، ئێتنیکی، نەتەوەیی، بنەچە، ڕەنگ، دین، مەزهەب یاخود باوەڕ، بیروڕا و بۆچوون، ئاستی ئابوری و کۆمەڵایەتی”

وەزارەتی کار و کاروباری کۆمەڵایەتی
وەزارەتی پەروەردە و فێرکردن
دەستەی باڵای مافەکانی مرۆڤ
دەستەی سەربەخۆی مافەکانی مرۆڤ

ڕێکخراوی پاراستنی منداڵان
ڕێکخراوی هارتلاند ئەڵایەنسی نێودەوڵەتی
ڕێکخراوی فریاکەوتنی میللی- پاو PAO
ڕێکخراوی گەشەپێدانی مرۆیی – سی دی ئۆ CDO
دەزگای ژیان بۆ مافەکانی مرۆڤ

دەزگای چاودێری نەوجەوانان
بەڕێوەبەرایەتی چاودێری کۆمەڵایەتی
داواکاری گشتی
لیژنەی مافەکانی مرۆڤ لە پەرلەمان
پۆلیسی نەوجەوانان
دادوەری لێکۆڵەرەوەی نەوجەوانان

بەڵێ، بەپێی دەقی یاسا و ڕێسا هەنووکەییەکان دامەزراندنی دادگای تایبەت بە کەیسی نەوجەوانان و هەروەها دادوەری تایبەتمەندی لێکۆڵینەوەی نەوجەوانان و پۆلیسی نەوجەوانان و دادگای نەوجەوانان لە هەموو پارێزگاکاندا دەبێت دەستەبەر بکرێن.

ڕۆڵیان هەیە لە:
ڕێکخستن و هەماهەنگی لەگەڵ دەزگا فەرمییەکان و هەروەها فەراهەمکردنی خزمەتگوزارییەکانی تەندروستی دەروونی بە نەوجەوانان و دووبارە ڕاهێنانەنەوەیان و گەڕاندنەوەیان بۆ کۆمەڵگاکانیان.
ڕێکخستن و هەماهەنگی لەگەڵ دەزگا فەرمییە تایبەتمەندەکان و فەراهەمکردنی خزمەتگوزاریی یاسایی بە منداڵان و ئەندامانی خێزانەکانیان.
بەشداریکردن لە بەرزکردنەوەی ئاستی هۆشیاری کۆمەڵگە دەربارەی مەترسییەکانی تاوانکاریی نەجەوانان و دەرئەنجامەکانی لەسەر کۆمەڵگە.

بەڵێ، منداڵان و نەوجەوانان لە عێراق مافی وەرگرتنی خزمەتگوزاری دادگەری بێبەرامبەریان هەیە.

تەمەنی بەرپرسیارێتی تاوان لە عێراق:
بەپێی ماددەی ٤٧ لە یاسای پاراستنی نەوجەوانانی ژمارە ٧٦ بۆ ساڵی ١٩٨٣: ” یەکەم- داوای یاسایی لەسەر کەسێک تۆمارناکرێت کە ساتەوەختی ئەنجامدانی تاوانەکە ٩ ساڵی تەمەنی تەواو نەکردبێت”.
تەمەنی بەرپرسیارێتی تاوان لە هەرێمی کوردستان بەرزکراوەتەوە بۆ ١١ ساڵی تەواو”.

هیچ بنەمایەکی یاسایی بۆ سەپاندنی سزای لەسێدارەدان بۆ کەسانی خوار ١٨ ساڵ لەئارادا نییە:
بەپێی ماددەی ٥٢ لە یاسای چاودێری نەوجەوانانی ژمارە ٧٦ی ساڵی ١٩٨٣: ” ئەو نەوجەوانەی تاوانبارە بە ئەنجامدانی تاوانێک کە سزاکەی لەسێدارەدانە، کاتێک دەستبەسەر دەکرێت کە تەمەنی ١٤ ساڵی تێپەڕاندبێت”.
بەپێی ماددەی ٧٦ لە هەمان یاسا: “ئەگەر نەوجەوانێک لە ڕەگەزی نێر(کوڕ) تاوانێکی ئەنجامدابێت کە سزاکەی بریتیی بێت لە بەندکردنی هەتاهەتایی یاخود لەسێدارەدان، ئەوا دەبێت لەبری ئەو دوو سزایە دادگای نەوجەوانان بۆ ماوەی ٥ ساڵ لە چاکسازی ڕاهێنانەوەی نەوجەواناندا دایبنێت”