شیوع ویروس کرونا در ایران، تنها به تعطیلی مدارس و دور ماندن جمع قابل توجهی از دانش‌آموزان از تحصیل منجر نشده، بلکه بسیاری از آنها، راهی بازار کار شده و به جای تحصیل به جمع کودکان کار پیوسته‌اند.
براساس آمار غیررسمی، حدود ۳۰ درصد دانش آموزان، یعنی بالغ بر ۶ میلیون دانش‌آموز ایرانی، به دلیل فقر شدید اقتصادی، به آموزش آنلاین دسترسی نداشته و از تحصیل بازمانده و روانه بازار کار شده تا کمک خرج خانواده‌ها باشند. محمدرضا نیک‌نژاد، کارشناس آموزش و پرورش، در این خصوص به خبرگزاری برنا گفته: «برخی از دانش‌آموزان برای اینکه کمک خرج خانواده باشند، مجبور به کار هستند و در ساعات غروب و شب تکالیف را انجام می‌دهند. لذا باید دانست که به غیر از ترک تحصیل با اشتغال دانش‌آموزان هم مواجه هستیم.» به گفته او برخی از خانواده‌ها در دهک‌های پایین جامعه می‌داند که فرزندش بی‌هدف در خانه هستند و با توجه به ابزار توانایی درس خواندن ندارند و فرزندشان را به کار می‌گمارند.
پسران، کودک کار و دختران، کودک‌همسر شده‌اند
بازماندن از تحصیل به دلیل نداشتن دسترسی به امکانات آموزش آنلاین، پسران را در دایره «کودکان کار» و دختران را در معرض «کودک‌همسری» قرار داده است. فرشید یزدانی، مدیرعامل انجمن حمایت از حقوق کودکان در این‌باره به همشهری گفته: «ما این هشدار را داده بودیم که در دوره کرونا، دولت تعریفی برای حوزه کودکان نداشته و این گروه سنی را رها کرده، حتی در بحث آموزش کودکان و بازگشایی مدارس که یک امر مسلم و ابتدایی است، هم نتوانستند به یک تصمیم قطعی و درست برسند. حالا خودتان ببینید در سایر حوزه‌های دیگر چه اتفاقی رخ داده است. چون این اعتقاد وجود داشت که اساسا کودکان از کرونا آسیب نمی‌بینند، پس در تصمیم‌گیری‌ها نیازی به لحاظ کردن آنها نیست. همین مسئله باعث شد کار کودکان، ازدواج کودکان، خشونت علیه کودکان، ترک تحصیل و بیماری‌های روحی و روانی در آنها افزایش ملموسی پیدا کند. ما معتقدیم که این آمارها نشان‌دهنده یک بحران در جامعه است و به گسست اجتماعی دامن می‌زند.»
کار تنها چاره بازماندگان از تحصیل در شرایط فقر شدید اقتصادی است
محمدرضا محبوب‌فر، تحلیل‌گر آسیب‌های اجتماعی، در گفتگویی به خبرگزاری رکنا گفته: «تکلیف این ۳۰ درصد کودک ایرانی که در نقشه جغرافیایی ایران بازمانده از تحصیلند چیست؟ به جز این است که بازماندگان از تحصیل مجبورند وارد کار شوند.»
او اضافه کرده: «بازار کار برای کودکان یک بازار کاذب و سیاه است. از زباله گردی و فروش موادمخدر در کوچه و پس کوچه‌های شهرها تعریف می‌شود تا فروش اجناس مختلف در خیابان‌ها و معابر در سطح شهرها. حتی تعدادی از این کودکان در کارگاههای زیرزمینی و در بهترین حالت کارگاههای مجاز فعالیت می‌کنند. قبل از شیوع کرونا وقتی صحبت از کودک کار می‌کردیم به این معنا بود که خانواده تمایلی به این نداشت که کودک خود را رهسپار مدرسه کند تا آموزش ببیند. در حال حاضر به تعداد کودکان کار قبلی، کودکان بازمانده از تحصیل نیز اضافه شده است. خانواده کودکان بازمانده از تحصیل، چاره‌ای ندارند جز این که فرزندان‌شان وارد بازار کار شوند. بازار کار نیز برای این کودکان یک بازار سیاه و کاذب است.»
این تحلیل‌گر آسیب‌های اجتماعی با بیان این که اراده‌ای برای جمع‌آوری کودکان کار مشاهده نمی‌شود، تاکید کرد: «چون این کودکان نان‌آور خانواده‌های خود هستند. اگر این کودکان نیز از بازار کار، کوچه و خیابان، کارگاههای غیرمجاز و… جمع‌آوری شوند، خانواده‌های آنها با مشکلات عدیده‌ای روبرو می‌شود. سرپرست خانواده این کودکان شغل خود را در دوره تحریم و شیوع کرونا از دست داده‌اند. خانواده‌هایی وجود دارد که تا ۳ کودک کار در این خانواده وجود دارند که نان‌آور و سرپرست خانواده هستند. پدر و مادر در بیشتر این خانواده‌ها کارگرهای فصلی، کارگر یا فروشنده دورگر و… بودند و با توجه به شرایط اقتصادی جامعه در دوره کرونا و تحریم کار خود را از دست داده‌اند. این خانواده در این شرایط چاره‌ای ندارند که کودکان کار خود را حتی به زور و با خشونت از خانه بیرون بفرستند برای کسب درآمد. بنابراین وقتی مسئولان اعلام می‌کنند نمی‌توانند کودکان کار را جمع‌آوری کنند به ایجاد تنش در خانواده‌ها آگاهی دارند.»
وعده بازگشایی مدارس بعد از عید
حاجی‌میرزایی وزیر آموزش و پرورش وعده کرده تا در صورت موافقت ستاد ملی مقابله با کرونا، مدارس را بعد از تعطیلات عید نوروز بازگشایی کند. او گفته: «توصیه ما این است بسته بودن مدارس و دور بودن دانش‌آموزان از محیط آموزش با مخاطرات پنهان و پایدار روبه‌رو است و آنها آسیب می‌بینند، همچنین تلاش می‌کنیم کیفیت آموزش از طریق فضای مجازی تأمین شود، اما قطعاً امکان ارائه آموزش باکیفیت به‌صورت حضوری بیشتر فراهم است، همواره متقاضی بازگشایی مدارس بودیم اما هر زمان که ستاد کرونا اجازه دهد مدارس را باز می‌کنیم، شاید لازم نباشد برای سال تحصیلی آینده شروع کنیم و بعد از عید که شرایط بهتر شد و ستاد ملی کرونا اجازه داد، آمادگی برای بازگشایی داریم.»
ستاد ملی مقابله با کرونا پیشتر مجوز بازگشایی مدارس را صادر کرد، ولی به دلیل عدم استقبال خانواده‌ها از آموزش حضوری، مدارس مجدد تعطیل شدند. بنابراین پیش از آنکه ستاد ملی مقابله با کرونا مجوز بازگشایی مدارس بعد از تعطیلات عید نوروز را صادر کند، باید خانواده‌ها اطمینان خاطر پیدا کنند که حضور فرزندان‌شان در مدارس امن و سلامت شان به خطر نمی‌افتد. اطمینان خاطری که با انجام واکسیناسیون ممکن می‌شود.
