کودکان به دلایل مختلف به عنوان متهم یا شاهد در دادرسی کیفری یا به عنوان طرفین در دعاوی خانوادگی، به عنوان قربانیان خشونت فیزیکی یا روانی، سوءاستفاده جنسی یا سایر جرایم یا نقض حقوق؛ و به عنوان طرفین در دادرسی مدنی یا اداری در مورد مسائلی از جمله مراقبتهای بهداشتی، تامین اجتماعی، از کار افتادگی، و درخواست پناهندگی سروکارشان به قانون میافتد. نتایج این موارد میتواند برای زندگی کودکان در درازمدت و کوتاه مدت بسیار مهم باشد. این موارد میتوانند تعیین کنند که آیا بچهها به بازداشتگاه میروند یا خیر، با چه کسی زندگی خواهند کرد، چه ارتباطی میتوانند با پدر و مادر و خواهر و برادرشان داشته باشند، در کدام کشور زندگی خواهند کرد و کجا به مدرسه خواهند رفت.
اکثر کودکانی که با قانون در تماس هستند، تجربه واقعی دادرسی را، در بهترین حالت، گیجکننده و در بدترین حالت منبع ترس، ناراحتی و قربانی شدن ثانویه میدانند. این غیرعادی نیست که برقراری ارتباط با بزرگسالان درگیر، بیاعتمادی به پلیس و قضات، نداشتن اطلاعات و درک اولیه در مورد فرآیندها و رویهها، و مواجهه با تبعیض به دلیل سن، جنسیت یا ویژگیهای دیگر مانند زندگی و کار در خیابان یا درخواست پناهندگی برای آنها مشکل باشد. یادآوری وقایع دردناک میتواند برای کودکان قربانی و شاهد بسیار استرسزا باشد و اگر رویه قانونی حساس به کودک نباشد، ممکن است عواقب طولانی مدت و مضری برای آنها داشته باشد. با این حال بسیاری از سیستمهای حقوقی هیچ کاری – یا کار بسیار کمی – برای اینکه کودکان را قادر به شرکت در دادرسی با روشی معنادار و باوقار و بیخطر سازند، انجام نمیدهند.
یکی از عناصر مهم برای یک سیستم قضایی دوستدار کودک، دسترسی کودکان به متخصصین حقوقی و مورد اعتماد است. چنین افرادی میتوانند تفاوت بزرگی در تجربه کودک از سیستم قضایی و نتیجه پرونده ایجاد کنند.
دفتر منطقه ای اروپا و آسیای مرکزی یونیسف (ECARO) در سال ۲۰۱۵ پژوهشی در مورد دسترسی کودکان به عدالت انجام داد، (دسترسی عادلانه کودکان به عدالت، اروپای مرکزی و شرقی و آسیای مرکزی، یونیسف، ژنو، ۲۰۱۵)، یکی از یافتههای پژوهش این بود که راهنماییهای لازم برای دستاندرکاران حقوقی در منطقه برای حمایت و کمک به کودکان برای دسترسی به عدالت وجود نداشت. در پاسخ به این امر، این رهنمود برای حمایت از متخصصان حقوقی با تجربه و تازهکار در کار روزانهشان با کودکان ایجاد شدهاند.
هدف این رهنمود وکلای خصوصی و دولتی، حقوقدانان و سایر کارمندان حقوقی است که در دادرسیهای مدنی، کیفری، اداری و عدالت ترمیمی و در مواردی که توسط نهادهای نظارتی ملی، منطقهای و بینالمللی حقوق بشر رسیدگی میشود، وکالت کودکان را بر عهده دارند و به کودکان کمک حقوقی ارائه میکنند. هدف این رهنمود عمدتاً آنهایی است که مستقیماً وکالت کودکان را به عهده دارند نه آنهایی که بهعنوان قیم یا «دوست» با کودک همکاری میکنند.
رهنمود بر روی نگرشها، دانش ومهارتهای یک مددجوی کودک تمرکز دارد که برای ارائه خدمات و برای بهترین شکل نمایندگی قانونی و حمایت ممکن لازم دارند. این رهنمود این واقعیت را در نظر دارد که متخصصین اغلب در سیستمهای ناقص عدالت و با حقوق کم، قوانین ناکافی، تاخیرهای طولانی در رسیدگی و عدم دسترسی به خدمات مناسب برای کودکان دست و پنجه نرم میکنند.
یونیسف ECARO این رهنمود را با همکاری نزدیک با شبکهای متشکل از ۲۰ حقوقدان در ۱۲ کشور منطقه تهیه کرده است. امید است که این سند برای تمرینکنندگان در مناطق دیگر نیز مرتبط و قابل اجرا باشد. دستاندرکاران حقوقی که درگیر بودند، پرسشنامه مفصلی را در مورد محتوای رهنمودها تکمیل کردند، آنها محتوی این رهنمود را در کارهای روزمره خود به صورت آزمایشی اجرا کردند و کمک قابل توجهی به توسعه و کاربرد عملی آن کردند. نقل قول از برخی از این وکلا در رهنمود گنجانده شده است.
وکلا تقریباً در همه حوزههای قضایی تابع قوانین رفتاری و اخلاق حرفهای هستند. معمولترین اصول در سرتاسر جهان این است که وکلا باید با صداقت، در راستای منافع موکل خود عمل کنند، از حاکمیت قانون حمایت کنند، در جایی که تضاد منافع وجود دارد عمل نکنند و محرمیت موکل خود را حفظ کنند. این رهنمود برای تکمیل کدهای حرفهای و در نظر گرفتن نحوه اعمال آنها در هنگام برخورد با کودکان طراحی شدهاند.
این رهنمود ریشه در استانداردهای بینالمللی ومنطقهای در مورد دسترسی کودکان به عدالت دارند (لطفاً برای فهرستی از ابزارها و دستورالعملهای مربوطه به بخش منابع زیر مراجعه کنید). این سند با بررسی چهار اصل کلی کنوانسیون سازمان ملل متحد در مورد حقوق کودک -حق عدم تبعیض، حق حیات، بقا و توسعه؛ حق شنیده شدن؛ و این اصل که بهترین منافع کودکان باید در تصمیمگیریهایی که بر آنها تاثیر میگذارد توجه اولیه باشد – و اینکه چگونه این استانداردها باید روی کار وکلا اثر داشته باشد، آغاز میگردد.
بخشهای بعدی پیرامون موضوعات و چالشهای کلیدی است که در ارائه کمکهای حقوقی دوستدار کودک به کودکان ایجاد میشود، از جمله: اطمینان از شایستگی برای اقدام، اقدام در راستای منافع کودک، برقراری ارتباط به شیوهای مناسب با نیازهای کودک، تسهیل مشارکت کودک در دادرسیهای قانونی، مقابله و جلوگیری از تبعیض، حفظ امنیت کودکان و همکاری با دیگران. اگرچه رهنمود نمیتواند هر موقعیت یا شرایطی را که وکلا به کودکان کمک حقوقی ارائه میکنند، توصیف کند، امید است که چارچوبی قوی و عملی برای اقدامی فراهم کند که دسترسی کودکان به عدالت را ترویج و حمایت کند.
یونیسف اکتبر ۲۰۱۸
ترجمه: مرکز عدالت برای کودکان
