مدیریت مدرسه مطهری ورامین با اخراج یک دانش آموز ۸ ساله، او را دچار تشنج و راهی ایسییو کرده است. این اتفاق در حالی روی داده که مطابق با آییننامه اجرایی مدارس، مصوب ۱۴۰۰، مدیران مدارس حق اخراج دانشآموزان را به عنوان اقدامی تنبیهی ندارند.
مطابق با ماده ۷۸ آیین نامه اجرایی مدارس، دانشآموز موظف است ضوابط و مقررات مدرسه (اعم از منشور اخلاقی مدرسه، منشور دانشآموزی و مقررات انضباطی و وظایف دانشآموزی) را رعایت کند. دانشآموزانی که راهنماییها، مشاورهها و چارهجوییهای مدرسه در چارچوب نظام ترغیب و تشویق و تنبیه در آنها مفید و مؤثر واقع نگردد، با رعایت تناسب با نوع تخلف، حداکثر برای ۳ روز میتواند از مدرسه به طور موقت اخراج و یا به مدرسه دیگری منتقل شود ولی این تصمیم براساس ماده ۷۹ این آییننامه باید با موافقت شورای مدرسه اتخاذ گردد. برای انتقال دانشآموز به مدرسه دیگر نیز باید پس از تایید شورای مدرسه، پرونده دانشآموز متخلف به اداره آموزش و پرورش ارجاع شود. هسته مشاوره/ کارشناسی مشاوره، موظف است حداکثر ظرف یک هفته بررسیهای لازم را انجام و نظر خود را به رئیس اداره آموزش و پرورش منطقه اعلام نماید. در صورتی که نظر هسته مشاوره/ کارشناسی مشاوره مبنی بر انتقال دانشآموز به مدرسه دیگر باشد، اخذ موافقت رئیس اداره آموزش و پرورش منطقه، الزامی است. هسته مشاوره/ کارشناسی مشاوره موظف است بر فرایند انتقال دانشآموز، نظارت کند. یعنی اینگونه نیست که مدیر یا معاون مدرسه بتواند شخصا نسبت به اخراج دانش آموزی تصمیم گیری کند. حال آنکه مادر این دانشآموز اخراج شده میگوید:
«یک روز صبح بچهام را به مدرسه شهید مطهری برده بودم؛ ولی همان روز مدیر مدرسه به من گفت که محمدطاها را به مدرسه نیاورید! من تعجب کردم و پرسیدم که آیا مدرسه تعطیل شده است؟ مدیر به من گفت که خیر؛ محمدطاها اخراج شده است؛ چون با بقیه بچهها دعوا میکند. من از مدیر مدرسه خواهش کردم که اجازه دهد تا فرزندم به کلاسش بازگردد و از روش دیگری برای گوشزد کردن این مورد استفاده کنند؛ … من پیش مدیر مدرسه بازگشتم … پسرم در حال گریه کردن بود و من نیز در حال التماس. در نهایت مدیر مدرسه پذیرفت که بچهام به کلاس بازگردد؛ ولی معاون مدرسه آقای (ش) باز قبول نکرد! آن روز بچه را به خانه بردم؛ ولی روز بعد مجددا به مدرسه رفتیم و به آقای معاون (ش) گفتم که بچهام حال خوشی ندارد و خیلی ناراحت است و از او مجددا خواهش کردم که اجازه بدهد فرزندم به کلاس درس بازگردد. او در نهایت به من گفت که پدر محمدطاها باید تعهدنامهای را امضا کند که دیگر با کسی دعوا نمیکند. درخواستی که غیرقابل پیشبینی بود و موجب شد ما تعجب کنیم. پسر من گریه میکرد و حالش بد شد و روی زمین افتاد. او را به مطب یک دکتر در نزدیکی خانه بردیم. با مقداری دارو به خانه بازگشتیم. بعد از دو روز مجددا محمدطاها را به مدرسه بردم و حالش را به کادر مدرسه نشان دادم که قانع شوند فرزندم به مدرسه بازگردد ولی باز هم فایدهای نداشت. حتی نسخه پزشکی پسرم را نشان دادم ولی باز هم گفتند قبول نمیکنند. در نهایت یک شب فرزندم در خواب تشنج کرد. تا الان یک ماه و چند روز است که از این ماجرا میگذرد در بیمارستان امام حسین ع هستیم. بچهام چشمهایش را که باز میکند با گریه و فریاد میگوید: من این کار را نکردم.»
ایجاد فضای امن، تکریم هویت و ارزشمندی کودک، بایستی بدون قید و شرط در مدارس فراهم باشد
سمیرا حقوقی روانشناس و روان درمانگر در این خصوص به «مرکز عدالت برای کودکان» میگوید:
کودکان، بعد از خانه، بیشترین زمان خود را در مدرسه میگذرانند. این بدین معنی است که فضای مدرسه و چگونگی نحوه برخورد مسئولان مدارس، بعد از خانه، مهمترین نقش را در شکلگیری شخصیت کودک و نحوه ادراک کودک نسبت به جهان بیرون دارند. اگر محیط مدرسه، امن، قابل پیشبینی، قابل اعتماد، و همراه با تکریم هویت کودک باشد، احتمال اینکه کودک جهان را امن، قابل پیشبینی و اعتماد ببیند و دیگر افراد جامعه را همانند خود، ارزشمند و مورد احترام بداند زیاد است.
او می افزاید: این احساس ارزشمندی درونی و نسبت به دیگران، همان تجلی عزت نفس است. اما اگر محیط مدارس، به لحاظ روانی ناامن، غیرقابل پیشبینی، باشد و افراد در مدارس غیرقابل اعتماد باشند و احترام به کودک و هویت او فارغ از هرگونه رفتاری سرلوحه عملکردشان نباشد؛ این کودکان میتوانند جهان را ناامن تلقی کنند و اضطرابی فراگیر به واسطه عواملی همچون، عدم قابلیت پیشبینی، بلاتکلیفی، و ناتوانی در اعتماد به دیگران، تجربه کنند. این کودکان، احساس ارزشمندی نخواهند کرد و جهان را بستری برای احساس خودکارآمدی نمییابند، بلکه، رفتارهایشان را براساس رضایت و خشنودی دیگران یا عدم رضایت و ناخشنودی افراد دیگر انتخاب میکنند.
سمیرا حقوقی میافزاید: به عبارتی، همواره دیگران به عنوان خطرات بالقوه تلقی خواهند شد و رفتارها و هیجانات این کودکان، حتی در زمان بزرگسالی، در گرو واکنش دیگران خواهد بود و احتمالا واکنش و رفتارهای دیگران هم با سوگیری از سمت فرد و با قضاوتگری و ناامن درک میشوند.
این روانشناس با اشاره به پرونده اخراج این دانش آموز ۸ ساله میگوید: اگر با این چارچوب نگاهی به رفتارهای خودخواهانه، غیرمنطقی و ناامن مسئولان این مدرسه، در مورد کودک آسیبدیده بیندازیم، به وضوح میبینیم که نتیجه این رفتارها کاملا مشخص هستند و آسیب به کودک در جریان این روند فرسایشی، قابل پیشبینی است. استانداردهای چندگانه، رفتارهای سلیقهای، عدم اولویت سلامتروان و تکریم هویت کودک، امنیت روانی محیط مدرسه، غیرقابل پیشبینی بودن رفتارهای مسئولان مدرسه و نادیده گرفتن احساس ارزشمندی کودک، در همه مراحل این فاجعه مشخص و روشن است.
او با بیان اینکه اصول امنیت مدارس، فارغ از رفتار دانشآموزان باید مورد توجه باشد، میگوید: در این مورد اخیر، اینکه چه کسی دعوا را شروع کرده، هر کودک از چه خانوادهای آمده، سبقه کودک در رفتارهای گذشته، و یا عدم رفتار مناسب در موقعیت فعلی، هیچکدام توجیهی برای ایجاد احساس ناامنی در کودک نیستند. ایجاد فضای امن، قابلیت اعتماد، تکریم هویت و ارزشمندی کودک، بایستی بدون هیچ قید و شرطی در مدارس فراهم باشد.
به باور سمیرا حقوقی رفتار آسیبزای دانش آموز، دلیل و توجیه برای شکستن فضای امن مدرسه به هیچ یک از مسئولان مدرسه نمیدهد، تصریح میکند: رفتار دانش آموز به مسئولان اطلاعاتی ارائه میکند که بایستی در مورد این دانشآموز، آموزشهای تخصصی و امنیت بیشتر در زمان اجرای این آموزشهای تخصصی فراهم شود. کودکان آسیب خورده و تحقیر شده امروز، بزرگسالان مضطرب، افسرده و شخصیتهای ضد اجتماعی آینده هستند یا بزرگسالانی خواهند بود که هزینه رفتارهای ناامن نسل گذشته خود را با سختی و ممارست و با تلاش در جهت بهبود سلامتروان خود میپردازند تا زنجیره آسیب به کودکان را با تلاش خود قطع کنند.
هیچ کس حق محروم کردن کودکان از تحصیل را ندارد
مدیران مدارس نه تنها مطابق قانون اجازه اخراج خودسرانه دانشآموزان را ندارند، بلکه مطابق آییننامه اجرایی مدارس، آنها مکلف به رعایت کرامت انسانی دانشآموزان و حفظ و ارتقای بهداشت، ایمنی و شادابی دانشآموزان و محیط مدرسه هستند. در آییننامه اجرایی مدارس مقرر شده: «مدیران مدرسه باید در برقراری سلامت جسمی و روانی دانشآموزان و ارتقای تواناییهای بدنی و حرکتی و تبیین روشهای تفریحی سالم و ترویج بهداشت و اصول سالم زیستن، اقدام کند و با مناسبسازی و ایمنسازی فضاهای آموزشی تربیتی، ورزشی، بهداشتی، امکانات و تجهیزات و پیشبینی اقدامات پیشگیرانه، محیطی سالم، شاداب و بانشاط و ایمن برای تعلیم و تربیت دانشآموزان فراهم آورد.»
اتخاذ تصمیم در خصوص تنبیه دانشآموزان متخلف، از جمله وظایف و اختیارات شورای مدرسه است نه در حیطه اختیارات مدیر یا ناظم مدرسه. شورای مدرسه طبق بند ۱۳ شرح وظایف در مورد چگونگی تشویق و تنبیه دانشآموزان تصمیم گیری میکند و این تنبیه نباید بیش از ۳ روز اخراج موقت باشد.
مطابق قانون حمایت از اطفال و نوجوانان مصوب سال ۱۳۹۹، آموزش و تحصیل حق قانونی کودکان است و مدارس به هیچ عنوان حق ندارند از ثبتنام دانشآموزان امتناع یا مانع از تحصیل آنها شوند. این مهم در ماده ۴۳ آییننامه اجرایی مدارس نیز مورد تاکید قرار گرفته است. لذا این دانشآموز ورامینی، پس از ترخیص از بیمارستان باید بدون درنگ به مدرسه بازگردد و خسارات وارده به او و خانوادهاش جبران شود.
